PUBLICZNA SZKOŁA PODSTAWOWA NR 4
W RADOMIU

 <<<

Jak powinien przebiegać prawidłowy rozwój mowy dziecka?

opracowała Katarzyna Głuch - logopeda

Prawidlowy rozwoj mowy dziecka zaprezentuję na podstawie książki Leona Kaczmarka „Nasze dziecko uczy sie mowy” Lublin 1977r.

Okres ksztaltowania mowy dziecka mozna podzielić na następujące etapy׃

• etap przygotowawczy ־ 3 ־ 9 miesiąc życia płodowego. Ma wtedy miejsce powstawanie narządów mowy. Ok. 4 m.z. płód odczuwa zjawiska rytmiczne, 5־ 6 m.z. odbiera dźwięki, 6 ־ 9 m.z. zapamiętuje głos matki.

•  okres melodii (sygnału i apelu) – 0 – 1 rok zycia. Dziecko sygnalizuje swoje odczucia płaczem, krzykiem. Wydaje dźwięki, tony o różnej wysokości, moduluje głos. Charakterystyczne dla tego okresu jest wydawanie dźwięków zbliżonych artykulacyjnie do głosek. Nie ma to nic wspólnego z mową, jest ćwiczeniem, badaniem możliwości aparatu artykulacyjnego. Taką eksplozję dźwięków Kaczmarek nazywa głużeniem. Ok. 5 m. z. pojawia sie gaworzenie – już świadome wydawanie dźwięków, które są reakcją na bodźce akustyczne mowy. Pod koniec tego etapu dziecko wymawia głoski – a, e czasami – i, społgłoski -  m, n, t, d, j.

• okres wyrazu (sygnału jednoklasowego) – 1 – 2 rok zycia. Dziecko wypowiada niepełne słowa, omijając grupy spółgłoskowe, sylaby (w dluższych, wielosylabowych słowach). Proste słowa wypowiada w całości. Nie stosuje reguł gramatycznych, a o znaczeniu wypowiedzi decyduje prozodia (melodia, akcent, rytm). Słownik obejmuje 60-100 słów. Wyrazy sa wieloznaczne, stanowią globalne nośniki treści. Dziecko używa wszystkich samogłosek ustnych oraz spółgłosek – p, p’, b, m, t, d, n, n’, s’, k’. Może następowac zamiana gł. k na t, upraszczanie grupy spółgłkowej do jednej spółgłoski zwartej, brak początkowych i końcowych głosek w słowie.

• okres zdania (sygnału dwuklasowego) – 2 – 3 rok życia. Ma tu miejsce wyraźny postęp w rozwoju mowy. Dziecko porozumiewa sie prostymi zdaniami. Zyskuje umiejętność mówienia o rzeczach wydarzeniach odległych w czasie i przestrzeni. Następuje bardzo szybki przyrost słownictwa. Dwulatek ma w swoim słowniku 300 słów, trzylatek 1000. Wymawia juz wszystkie samogłoski. Problemy może sprawiać artykulacja spółgłosek: s, z, c, dz,  sz, z, cz, dz, r. Dalej może mieć miejsce upraszczanie grup spółgłoskowych. Czasami pojawia się tzw. hiperpoprawność.   

• okres swoistej mowy dziecka – 3 – 7 rok życia. Dziecko posługuje sie wyrazami, które samo buduje na wzór usłyszanych i znanych wyrazów. W tym okresie dziecko wykształca pełen zasób głoskowy języka. Głoski  sz, z, cz, dz, r  powinny być wymawiane ok. 4/5 roku życia. W 6 r.z. wymowa głosek i technika mówienia powinny być ukształtowane.
  

Jak postępować, aby rozwój mowy dziecka przebiegał prawidłowo?

Podane za: E. Sochajska

1.  Wypowiedzi osób z najbliższego otoczenia dziecka powinny być prawidłowe. Należy mówić powoli, wyraźnie. Należy unikać języka dziecinnego.

2. Dziecko powinno reagować na aktywność uczuciową i słowną otoczenia. W przypadku braku tej reakcji można podejrzewać niedosłuch.

3. Nie należy gasić naturalnej skłonności dziecka do mówienia z obojętnością. Trzeba słuchać je uważnie, zadawać dodatkowe pytania.

4. Wskazane jest częste czytanie, opowiadanie bajek, wspólne oglądanie filmów i rozmowa na ich temat.

5. Nie należy zaniedbywać chorób uszu, gdyż nie leczone mogą powodować niedosłuch.

6. Jeśli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy, konieczne jest zapewnienie opieki specjalistów
7. Dzieci leworęcznych nie należy zmuszać do posługiwania się ręką prawą, ponieważ związany z tym stres często prowadzi do zaburzeń mowy. 

8.  Należy zadawać tylko jedno pytanie w danym momencie, nie zasypywać dziecka lawina różnorodnych pytań.

9. Trzeba mówić do dziecka wolno i starannie, dając prawidłowy wzorzec.

10. Dziecko musi czuć, ze jest kochane i  akceptowane!

Jakie sa najczestsze przyczyny wad wymowy?

Do najczęstszych przyczyn wad wymowy można zaliczyć:

·        zaburzenia funkcjonowania i budowy narządów artykulacyjnych;

·        zaburzenia słuchu;

·        opóźnienia rozwoju umysłowego;

·        zaburzenia emocjonalne.

Mówiąc nie zdajemy sobie sprawy, że angażujemy w ten proces następujące aparaty: 

         - oddechowy

         - fonacyjny

         - artykulacyjny.

Bardzo ważne jest to, aby wdech w czasie mówienia był szybki, głęboki, brany przez usta, a ilość pobranego powietrza wystarczyła na wypowiedzenie całej frazy.

Narząd fonacji – krtań, jest bardzo wrażliwa na zmiany temperatur, wilgotność powietrza. Zaburzenia funkcjonowania krtani to chrypka i załamywanie się głosu. 

Narządy artykulacyjne można podzielić na ruchome i nieruchome. Do ruchomych należą: język, wargi, podniebienie miękkie i żuchwa. Jak sama nazwa wskazuje dziecko powinno wykonywać nimi ruchy swobodne, precyzyjne. Najlepiej sprawdzić to w czasie zabawy. Można poprosić, aby dziecko szeroko otworzyło buzie i skierowało język w stronę nosa, ucha, brody. Całuski, uśmiech to najlepszy moment, aby sprawdzić, czy właściwie funkcjonują wargi. 

Niedostatki narządów artykulacyjnych, które powodują wady wymowy to:

- porażenia warg, języka, podniebienia miękkiego;

- nieprawidłowa budowa anatomiczna:

·     - rozszczepy warg, języka, podniebienia miękkiego;

·     - wrodzone braki narządów artykulacyjnych;

·     - zbyt wysoko wysklepione podniebienie, tzw. podniebienie gotyckie;

·     - przyrośnięty, zbyt duży lub zbyt mały język;

·     - wady zgryzu.

Często wady wymowy powodowane są przez zaburzenia słuchu. Słuch dzielimy na:

·        fizyczny

·        fonematyczny

·        muzyczny.

Duży wpływ na wymowę i mowę dzieci maja emocje. Traumatyczne wydarzenia, wygórowane oczekiwania rodziców niedostosowane do możliwości powodują zaburzenia emocjonalne, które to mogą skutkować jąkaniem. 

Praca terapeutyczna rozpoczyna się od eliminacji przyczyn wad wymowy. Usprawnia się aparat oddechowy, artykulacyjny, słuch fonematyczny.

W jaki sposób rodzice moga zapobiegac wadom wymowy?

Najlepsza odpowiedzią na to pytanie jest przytoczenie za B. Dittfeld „Dziesięciu zasad domowej profilaktyki logopedycznej dla rodziców”.

1. „Włącz” się do świadomej i systematycznej obserwacji dziecka

2. Analizuj przyrost jego umiejętności językowo-komunikacyjnych, a w przypadku słabego przyrostu skontaktuj się z zaufanym specjalista – lekarzem pediatra, logopeda, nauczycielem

3. Zawsze mów zrozumiale do dziecka – bądź najlepszym przykładem starannej mowy i wymowy – ucz je powtarzać.

4. Często nagradzaj dziecko – uśmiechem, gestem, słowem, ale tez wyznaczaj „granice”.

5. Jak najwcześniej osłuchaj dziecko ze słowem czytanym – naucz je obcować z książkami i dbać o nie.
6.  Często żartuj z dzieckiem, ucz je wyliczanek, prostych piosenek.

7.  Zapewnij dziecku wiele okazji do ruchu, zabaw, pracy twórczej – stwórz warunki do rysowania i malowania.

8.  Dbaj o odpowiednia dietę dziecka – zróżnicowana, wzbogacona o witaminy, mikro- i makroelementy.

9. W razie obserwowanych nieprawidłowości rozwojowych, edukacyjnych dziecka pamiętaj o konsultacji z pedagogiem i psychologiem.

10. Szanuj indywidualność dziecka i ucz je samodzielności w każdej dziedzinie życia.

     

Jakie sa najczęstsze objawy wad wymowy?

Najczulszym wskaźnikiem istnienia wad jest wymowa najtrudniejszych głosek – „sz”, „z”, „cz”, „dz” i „r”. Powinny być one wymawiane poprawnie juz miedzy 5 – 6 rokiem życia. Wada najczęściej występująca u dzieci jest dyslalia. Osoba z dyslalia wymawia nieprawidłowo jedna lub więcej głosek, ale zachowuje rytm, melodie, akcent wypowiedzi. W obrębie tej wady mieści się :

1. Całkowity lub częściowy brak jakiejś głoski, np.dziecko może nie wymawiać gł. „k”, słowa takie jak kot, oko, lok wymawia: ot, oo, lo. Może tez nie wypowiadać danej głoski w określonej pozycji wyrazu, np. na końcu wyrazów, mówi: kot, oko, ale zamiast lok -  lo

2. Zastępowanie jednej głoski inną, np.głoski „sz”, „z”, „cz”, „dz” wymawiane sa kolejno : „s”, „z”, „c”, „dz”, czyli mówi safa (szafa), zaba (zaba), capka (czapka), dzem (dżem) itp.

3. Wymawianie głoski w sposób nietypowy, np. 

• dziecko wsuwa język miedzy zęby przy wymowie jednej lub kilku z wymienionych głosek: „sz”, „z”, „cz”, „dz”, „s”, „z”, „c”, „dz”, „s’, „z”, „c”, „dz”, „l”, „d”, „n”, „t”, „r”;

• dziecko może źle układać język (niesymetrycznie) i wówczas powstającym głoskom towarzyszy nieprzyjemny poszum;

• dziecko układa wargi jak przy dmuchaniu, język nie pracuje;

• dziecko uaktywnia nieodpowiednie narządy, np. przy wymowie „r” w drganie wprowadza tył języka itp.

Dziecko może również ubezdźwięczniać mowę, czyli zamiast głosek dźwięcznych wymawiać bezdźwięczne, np. w=f, wi=fi, b=p, bi=pi, d=t, g-k, gi-ki, dzi=ci, dz=cz, dz=c, z=s, z=sz, zi=si, dziecko wymawia: tom (dom), piurko (biurko).

Wada jest tez nosowa wymowa głosek ustnych i odwrotnie (w sytuacji, gdy nie ma kataru).

Jeśli rozwój mowy zostaje opóźniony o 6 lub więcej miesięcy ma miejsce opóźniony rozwój mowy. 

 Często spotykana wada jest jąkanie. Zaburzenie polega na patologicznej niepłynności mówienia. Może mieć miejsce blokowanie lub powtarzanie pewnych głosek. Przyczyn niepłynności może być wiele i są one trudne do zdiagnozowania. Bywa, ze ok. 5 roku życia pojawia się u dziecka rozwojowa niepłynność, która sama mija. Bardzo ważne, aby w tym okresie rodzice nie zwracali uwagi na jąkanie i nie zmuszali dziecka do płynnej wypowiedzi. Nerwowość rodzica, częste uwagi, pospieszanie działa jak koło napędzające te wadę. Należy zwracać uwagę na to, co dziecko mówi, a nie na sposób wypowiedzi. Jeśli problem utrzymuje się więcej niz. rok konieczna jest konsultacja z logopeda, psychologiem

Zaburzenia mowy spowodowane uszkodzeniami substancji mózgowej dominującej półkuli nosi nazwę afazja. W zależności od rodzaju chory ma problemy z budowaniem, odbieraniem tekstów. 

Wada powstała na skutek uszkodzeń układu pozapiramidowego, ośrodka pnia mózgu, dróg unerwiających narządy mowy to anartria. Nieprawidłowa praca mięsni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych powoduje, ze mowa jest bełkotliwa i całkiem niezrozumiała. Utrzymująca się anartria przechodzi w dyzartrię.

Jakie ćwiczenia należy stosować, aby zapobiec wadom lub pomoc dziecku z objawami nieprawidłowej wymowy?

Opracowane na podstawie:

·        Dittfeld B. „Spróbujmy mówić razem”. Oficyna wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004

·        Kania J.T. „Szkice logopedyczne” PTL, Lublin 2001

·        Maurer A. red. „Dźwięki mowy. Program kształtowania świadomości fonologicznej dla dzieci przedszkolnych i szkolnych”, Oficyna wydawnicza „Impuls”, Kraków 2003

·        Skorek E.M. „Z logopedia na ty”, Oficyna wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005

Jedna z podstawowych przyczyn powstawania wad wymowy jest zaburzenie sprawności motorycznej narządów mowy. Profilaktyka oraz terapia logopedyczna powinna rozpoczynać się od usprawnienia aparatu artykulacyjnego. Ćwiczenia powinny obejmować usprawnianie: warg, języka, żuchwy, podniebienia miękkiego. 

Osoba dorosła powinna demonstrować i objaśniać sposób wykonania ćwiczenia. Dziecko musi mieć możliwość wzrokowego kontrolowania swojej pracy, dlatego dobrze byłoby, gdyby  znajdowało się przed lustrem.

Ćwiczenia szczęki dolnej

1.   Zabawa w windę. Szczeka dolna jest winda, która przewozi ludzi z parteru na dziesiąte piętro. Winda zjeżdża na dół – opuszczenie szczeki, wjeżdża na gore – unoszenie szczeki, usta zamknięte, zęby zlecone. Ćwiczenie należy wykonywać przy napiętych mięśniach.

2.   Zabawa w windę jak wyżej, jednak winda zatrzymuje się dodatkowo na piątym piętrze. Występują dwie fazy ruchu – od zamknięcia do lekkiego otwarcia i od lekkiego do szerokiego otwarcia.

3.   Zabawa w windę jak wyżej, ale dodatkowo zamknięte są drzwi – złączone wargi.

4.   Żucie gumy – ruchy żucia.

5.   Zamykanie i otwieranie szuflady. Szczeka jest szuflada, która należy wsuwać i wysuwać. Ruch szczeki do przodu i powrót.

6.   Kołysanie Calineczki. Szczeka dolna to kołyska, do której wchodzi Calineczka i należy kołysaniem uśpić ja. Ruchy szczeki w prawo i lewo.

Ćwiczenia warg

1.   Zabawa w balonik. Z buzi robić balonik – nadymanie policzków.

2.   Zabawa a balonik jak wyżej, jednak balonik nagle pęka – nagle uwolnienie powietrza.

3.   Płukanie ząbków. Nadymanie na zmianę lewego i prawego policzka.

4.   Zdawanie bardzo szczuplej osoby, przez wciąganie do jamy ustnej policzków.

5.   Zły piesek szczerzy zęby – przy zamkniętych zębach łączenie i rozchylanie warg.

6.   Uśmiech – ryjek – na zmianę zaokrąglone i spłaszczone wargi.

7.   Taniec warg – przy złączonych wargach odciąganie raz jednego, raz drugiego kącika ust.

8.   Przesyłanie całusków.

9.   Zabawa w rybkę – cmokanie wysuniętymi do przodu i zaokrąglonymi wargami.

10. Chor – przesadna wymawianie samogłosek: a-i-o-e-u-y.

11. Dziob kaczki – wargi złączone, palcami wskazującymi przesunąć kąciki ust do środka i próbować je złączyć.

12. Opalanie raz górnych, raz dolnych zębów – zęby złączone, podciąganie na zmianę górnej i dolnej wargi.

13. Zajączek – łączenie górnych siekaczy z dolna warga.

14. Rekin – łączenie dolnych siekaczy z górną warga.

15. Zasuwanie i rozsuwanie suwaka – wargi wysunięte do przodu przesuwać w prawą i lewą stronę.

16. Wichura – dmuchanie na różne materiały, np. skrawki papieru.

17. Parskanie jak konik.

Ćwiczenia języka

1.   Język na spacerze. Jest ładna pogoda, wiec język wychodzi na spacer – wysuniecie języka do przodu. Nagle zaczyna padać i język chowa się do buzi.

2.   Pieczenie chleba. Język jest szeroki jak łopata, na której leży chleb – język wysunięty daleko do przodu. Wsuwamy łopatę do pieca – język cofa się do skrajnej pozycji.

3.   Zabawa w osę. Język jest żądłem osy – wystawianie do przodu języka w kształcie grotu.

4.   Wycieraczki w samochodzie. Pada deszcz i kierowca włącza wycieraczki – język porusza się od lewego do prawego i od prawego do lewego kącika ust.

5.   Zmęczony piesek. Wystawianie szerokiego języka.

6.   Język wita się z noskiem – kierowanie języka do nosa.

7.   Język wita się z bródką – dotykanie językiem do brody.

8.   Sprzątanie buzi – oblizywanie zębów, dziąseł, warg. 

9.   Zamiatanie podniebienia – język w kształcie grotu jest wciągany od górnej wargi do środka.

10. Deszczyk. Krople (czubek języka) dorywają się od chmury – podniebienia i spadają do kałuży – dolne dziąsła. (Język dotyka na zmianę górnych i dolnych dziąseł).

11. Robienie z języka rulonik i dmuchanie przez niego na coś.

12. Gwizdanie.

13. Huśtawka – unoszenie i opuszczanie tyłu języka.

14. Język przytula się do podniebienia – przyciskamy górnej powierzchni języka do podniebienia.

15.Zabawa w chowanego:

• język przykrywa cala górną wargę

• język przykrywa górne zęby

Ćwiczenia podniebienia miękkiego

1.  Ziewanie.

2.  Wąchanie kwiatów – buzia otworzona, wdech nosem, wydech ustami.

3.  Ugniatanie ciast – naciskanie tyłem języka na podniebienie miękkie.

4.  Wymawianie głosek : k,g,ch.

5. Stary dziadek chrapie

<<<