PUBLICZNA SZKOŁA PODSTAWOWA NR 4
W RADOMIU

 <<<

Telewizja a rozwój dziecka w wieku szkolnym; 
opracowały: I. Sikora, K. Kądziela

 Dzieci są istotami, które należy odpowiednio ukształtować. Wpływa na to wiele czynników- jednym z najważniejszych są rodzice i rodzina oraz środowisko. W dzisiejszych czasach, w dobie globalizacji i postępu technicznego dużą rolę odgrywają również media. Wśród nich najbardziej znaczące, z powodu dostępności, są telewizja i Internet.

Środki masowego przekazu oddziałują na wszystkich korzystających, jednak szczególnie sugestywnie wpływają na dzieci. Może to być wpływ pozytywny, ale również negatywny, ponieważ młodzi ludzie szybko ulegają wpływom, co w połączeniu z brakiem krytycyzmu może mieć ujemne konsekwencje dla nich samych.

Jak napisano w raporcie o sytuacji polskich rodzin media „uważane są za czwartą władzę, obok władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Obywatele bowiem tyle wiedzą o życiu kraju i świata, ile dowiedzą się z prasy, radia, a przede wszystkim z telewizji. Co więcej środki te w znacznym stopniu kształtują obyczajowość. Nie jest  więc obojętne, jaki klimat moralny dociera wtedy do społeczeństwa” (Kapera.1998).

Oglądanie  programów przez dzieci powinno zatem podlegać pewnym normom.

Psychologowie uważają, że dzieci do lat trzech nie mogą oglądać telewizji w ogóle. Jest to związane z tym, że dziecko nie jest w stanie ująć w całość widzianego obrazu, co wyklucza odczytanie zawartych tam treści.

Dzieci powyżej trzech lat wchodzące w wiek przedszkolny wykazują zachowania świadczące o ich dużej aktywności umysłowej. Wskazuje to na szybki rozwój intelektualny-przedszkolaki zadają wiele pytań pozwalających im poznać świat. Dlatego zaleca się oglądanie telewizji wraz z rodzicami, którzy na bieżąco wytłumaczą im treści programu, ponieważ w tym wieku, wśród uczuć negatywnych, na czoło wysuwają się reakcje mające charakter strachu. Wpływać na to mogą informacje o tragicznych wydarzeniach, pożarach, zabójstwach oraz widziane w bajkach potwory, straszydła czy upiory.

W wieku przedszkolnym tworzą się wzorce poprawnego lub niepoprawnego zachowania, dlatego tak ważne jest, aby dziecko oglądało programy pokazujące pozytywny obraz świata, o łagodnym klimacie emocjonalnym, promujące postawy prospołeczne oraz nacechowane pozytywnymi uczuciami jak miłość, radość, życzliwość.

Dziecko do siedmiu lat nie powinno oglądać programów pokazujących lęk, odrazę, niszczenie, agresję, a także takich, w których bohaterowie zachowują się nie tak jak oczekujemy od dziecka(bohaterowie wrzeszczą, biją się, są wulgarni). Niewskazane są także programy, które zawierają treści budzące negatywne uczucia np.lęk, strach, obojętność na cierpienia innych.

Wraz z pójściem do szkoły rozpoczyna się nowy etap w życiu małego człowieka. Stara się być coraz bardziej samodzielny i chce być akceptowany przez środowisko. To wpływa na jego zachowanie. Zdając sobie sprawę z faktu, iż uczucia takie jak lęk, strach, smutek nie są popularne, próbuje je ukryć.

Zadaniem dorosłych jest uświadomienie dzieciom, że uczucia ujemne są wpisane w życie każdego człowieka, nawet dziecka. Szczególną uwagę należy poświęcić osobom wrażliwym. Programy budzące strach, lęk, przerażenie mogą powodować u nich zaburzenia snu, a nawet pobudliwość nerwową. To z kolei pociągać może zachowania agresywne wobec rówieśników lub przedmiotów martwych.

Dzieci w wieku 7-12 lat powinny oglądać programy rozwijające zainteresowania, zaspokajające ciekawość poznawczą, wskazujące ciekawe sposoby spędzania czasu
i pozytywne wzory zachowań prospołecznych.

Natomiast niewskazane są programy, które pokazują świat jako miejsce wrogie
i zagrażające, pełne przemocy seksu. Ważne jest, by nie oglądały filmów alegorycznych, metaforycznych, gdyż mogłyby ich nie odczytać i, w związku z tym, zrozumieć wprost.

W tym wieku chęć naśladowania bohaterów jest tak silna, że należy  uważać, aby dzieci nie miały kontaktu z obrazami pokazującymi zachowania agresywne w atrakcyjnej formie np. przystojny, inteligentny, ale zły bohater. Zagrażające niezbędnej w tym wieku psychoseksualnej latencji jest oglądanie programów zawierających elementy erotyczne np.nagości, zbliżeń intymnych.

W okresie dojrzewania wraz ze zmianami fizycznymi następują zmiany w psychice zarówno dziewcząt jak i chłopców. Jednak jeszcze dużo czasu upłynie zanim osiągną oni równowagę psychiczną.

U młodocianych w wieku 12-15 lat silne jest zainteresowanie własną płcią. Wzmaga się także uczucie wstydu i pojawiają się trudności wychowawcze. Młodzież zaczyna koncentrować się na tym, co brzydkie. Pojawia się poczucie osamotnienia, niezrozumienia, nadmiernego krytycyzmu wobec bliskich i siebie.

Dzieci budują sobie jakby wzorzec dorosłości i patrzą przez jego pryzmat. Autorytety zmieniają się. Początkowo są nimi ludzie z najbliższego kręgu, potem stają się nimi bohaterowie literaccy, filmowi.(Porębska.1982).

Często inspiracją dla określonych zachowań są programy telewizyjne. Są to sytuacje niebezpieczne, gdyż przyjęcie iluzji za prawdę prowadzi często do bolesnych rozczarowań.

Dlatego też dla dzieci w tym wieku wskazane są programy ukazujące głębsze znaczenie zachowań typowych dla odpowiedzialnych osób dorosłych, a także ukazujące wzory pozytywne, prospołeczne, wpajające konieczność przejmowania odpowiedzialności za siebie. Szkodliwe są dla nich programy dostarczające bardzo silnych wrażeń i emocji, zwłaszcza związane ze sprawami seksu, ryzykanctwa, uproszczonej wizji dorosłości,
a także ukazujące zachowania negatywne w atrakcyjnej formie, czy zachęcające do agresywnych ideologii, rasizmu, konformizmu, postaw roszczeniowych.

Jednak należy zauważyć, że telewizja pozwala, przez odpowiednio dobrane programy, kształtować pożądane postawy, rozwijać uczucia, cechy charakteru i intelektu.

Najwięksi krajowi nadawcy dostrzegają fakt, że telewizja ma ogromny wpływ na rozwój emocjonalny i duchowy dzieci, i młodzieży.

W 1999 roku zostało podpisane porozumienie „Przyjazne media” dotyczące tego, że każdy program będzie specjalnie oznaczony ze wskazaniem od jakiego wieku można go oglądać. Ma to uchronić dzieci i młodzież przed nieodpowiednimi dla nich treściami. Zaliczono do nich sceny budzące lęk, grozę, obrzydzenie, zawierające przemoc i pornografię. Zdecydowano, że dzieci należy chronić przed oglądaniem scen z zabawami, które mogłyby później naśladować i, które mogłyby być dla nich niebezpieczne. Oczywiście informacje te skierowane są do rodziców i wychowawców, i mają być dla nich pomocą w wyborze programów dla dzieci.

Bardzo ważnym problemem jest agresja wśród dzieci i młodzieży.

Z badań przeprowadzonych w szkołach podstawowych wynika, że zjawisko to jest obecne już w młodszych klasach. Wiele wskazuje na to, że jedną z przyczyn może być oglądanie niewłaściwych programów telewizyjnych.

W artykule ks.Krzysztofa Słowika „Telewizor zamiast taty” (Gazeta Polska 13.01.1999) czytamy, że amerykańskie dzieci na pytanie z kim wolałyby spędzać czas- w 50% odpowiedziały, że z telewizorem, a nie tatą.

Z przeprowadzonych badań wynika także, że większość widzów woli oglądać w telewizji filmy nacechowane agresją, budzące strach, przerażenie, stąd też wybór filmowców, aby pokazywać treści ostre, brutalne.

Natomiast normalna sytuacja rodzinna, jasny, pogodny świat nie jest żadną atrakcją.

W wielu krajach aż 80% dzieci ogląda telewizję codziennie.

Ujemny wpływ telewizji przejawia się w zakłóceniu organizacji dnia dziecka, niewłaściwym wykorzystaniu informacji telewizyjnych, uczeniu się aspołecznych form zachowania.

 Głównym kryterium doboru tematyki programów informacyjnych, interwencyjnych czy publicystycznych jest oglądalność. Nadawcy prześcigają się w pomysłach na zdobycie widza, dlatego nie zajmują się często moralnym czy etycznym aspektem pokazywanych materiałów. Tak też się stało, że większość ludzi też interesuje to, co brutalne, agresywne albo lekkie, łatwe i przyjemne. Tłumaczą to często chęcią odpoczynku po pracy. 

Analizy wpływu telewizji na dzieci wskazują na procesy dezintegracji psychiki małoletnich. Zaliczyć do nich można:

- oderwanie przeżywania seksualności od miłości-coraz częściej spotykamy się 
z fizycznym aspektem miłości, 

- oderwanie seksualności od prokreacji

- rodzicielstwa od małżeństwa, 

-małżeństwa od wierności, 

-wolności od wartości,

- odpowiedzialności od wolności

Z telewizją nierozłącznie związana jest reklama. Z reguły promuje ona podstawowe zachowania, a proponowane produkty czy usługi stawia na pierwszym miejscu. Nie trzeba nawet podkreślać jak wielki wpływ ma ona ma dzieci i jaki sugestywny obraz rzeczywistości im przekazuje. Przed reklamą każdego produktu prowadzone są szerokie badania mające na celu zdobycie informacji dotyczących możliwości jak najlepszej jego sprzedaży.

Jak zauważa Papież Jan Paweł II „we współczesnym świecie reklama jest wszechobecna, do tego stopnia, że nikt nie może dziś uniknąć wpływu reklamy. Nawet ci, którzy nie mają osobiście kontaktu z różnymi formami reklamy, pozostają w styczności ze społeczeństwem, z kulturą i z innymi osobami, które podlegają dobrym i złym wpływom wszelkiego rodzaju treści i technik reklamowych”(Góral.Klauza.1997)

Najbardziej podatne na reklamy są dzieci. Coraz częściej spotykamy się ze zjawiskiem, że grupa rówieśnicza akceptuje tych, którzy posiadają rzeczy powszechnie uważane za markowe i reklamowane. Wpływowi promocji podlegają wszyscy, jednak dzieci szczególnie narażone są na postrzeganie świata przez pryzmat posiadania. Często zdarza się, że ważniejsze dla nich jest to, co kolega posiada niż to jaki jest. Zjawisko to potęguje wpływ języka, którym posługują się reklamodawcy. 

To reklama sprawia, że telefony komórkowe kupują już dzieci w szkole podstawowej, chociaż wiąże się to z ryzykiem pobicia czy kradzieży. Zdarza się, że dzieci często  nie mają  satysfakcji z posiadanych zabawek, jeśli te nie były reklamowane. Często też przedkładają towarzystwo zabawek nad rówieśników. 

1.   Ważne jest, aby dzieci dokonywały świadomych wyborów programów,  a nie oglądały wszystkiego „jak leci”. Dużą rolę mają tu do odegrania rodzice
i wychowawcy

2.   Programy powinny być omawiane, zwłaszcza, gdy poruszane są treści niejednoznacznie moralne.

3.   Rodzice powinni wytłumaczyć dzieciom, że gdy jest coś ważnego do zrobienia należy telewizor po prostu wyłączyć, nie dlatego, że program jest zły, ale dlatego, że są inne obowiązki.

4.   Rodzice i wychowawcy powinni rekomendować uczniom dobre programy natomiast nie dopuszczać do oglądania szkodliwych. Ich zadaniem jest także integrowanie informacji pochodzących z innych źródeł.

Należy pamiętać o tym, co najważniejsze: człowiek rodzi się w rodzinie i to z niej czerpie wzory zachowań, wiedzę na temat życia. Doświadczenia zebrane w młodości procentują przez całe życie. Ważne jest, aby to w rodzinie dziecko miało oparcie i z niej czerpało pozytywne wzorce. W rodzinie bowiem szuka miłości, zrozumienia, wsparcia i akceptacji. To w rodzinie cieszy się i dzieli najpiękniejszymi przeżyciami oraz tym, co boli.(Grześkowiak 1994)

Rodzice swoimi postawami pokazują dziecku jak żyć, jak sobie radzić z trudnościami i problemami. Uczą, jak znosić porażki i jakich dokonywać wyborów. Dlatego tak ważne jest, by w rodzinie nabywało ono właściwej postawy w stosunku do siebie i do innych, by częściej towarzyszyły mu uczucia sympatii i radości, a nie strachu i egoizmu.

Bibliografia
Dokumenty soborowe i papieskie

Aadhortacja apostolska Familiaris consortio Ojca Świętego Jana Pawła II o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym

Encyklika Jana Pawła II Redemptoris missio.

Papieska Komisja ds.Środków Społecznego Przekazu. Instrukcja duszpasterska o środkach społecznego przekazu Comunio et progresio.

Literatura

Baczyński A. Telewizja w służbie ewangelizacji. Kraków 1998.

Czuba K. Media i władza. Warszawa 1994.

Gajda J. Dziecko przed telewizorem.Warszawa 1983.

Góral J. Klauza K. Kościół o środkach komunikowania myśli. Częstochowa 1997.

Izdebska J. Czy telewizja zagraża rodzinie? "Problemy opiekuńczo-wychowawcze”1997.

Jackowski J.M. Bitwa o prawdę. Warszawa 1997.

Kapera K. Raport o sytuacji polskich rodzin.Warszawa 1998.

Kłosowska A. Kultura masowa. Krytyka i obrona. Warszawa 1980.

Lepa A. Pedagogika massmediów. Częstochowa 2000.

Wójcie E. O wychowaniu dzieci i młodzieży. Pelplin 1993.

Rozpiątkowski P. Rodzic, dziecko plus telewizja. Niedziela nr 39/1998.

<<<