PUBLICZNA SZKOŁA PODSTAWOWA NR 4
W RADOMIU

Uczeń z wadą słuchu w szkole masowej

Rozwój mowy u wszystkich dzieci przebiega według tej samej chronologii. Wyróżnia się następujące etapy przyswajania języka:

·        okres melodii (0 – 1,0 r. ż.),

·        okres wyrazu (1,0 – 2,0 r. ż.),

·        okres zdania (2,0 – 3,0 r. ż.),

·        okres specyficznej mowy dziecka (3,0 – 7,0 r. ż).

            Rozwój mowy dzieci z wadą słuchu postępuje według tych samych etapów. Jednak u nich proces ten może być w sposób istotny zakłócony. Stan komunikacji językowej u osób z uszkodzonym narządem słuchu może być na różnym poziomie. Od przyswojenia systemu językowego, przez dyslalię słuchową, niedokształcenie rozwoju mowy z powodu niedosłuchu, po zupełny brak mowy. Różnica może również dotyczyć czasu nabywania sprawności językowej. Należy pamiętać, iż kształtowanie języka jest procesem długotrwałym. Niezwykle istotną rolę odgrywają tu kontakty z otoczeniem.

Czynniki warunkujące rozwój komunikacji językowej u dziecka z wadą słuchu:

1.      Wiek, w którym nastąpiła utrata słuchu. Im wcześniej doszło to uszkodzenia narządu słuchu, tym mniej doświadczeń słuchowych będzie posiadało dziecko. Tym gorzej będzie ukształtowana wrażliwość na bodźce słuchowe płynące z otoczenia, a co za tym idzie, słabsza reakcja na nie. Zatem im później dziecko starci słuch, tym więcej ma doświadczeń językowych, tym łatwiejsza będzie jego rehabilitacja. Należy jednak pamiętać, że utrata słuchu nawet u osoby z ukształtowaną komunikacją językową, spowoduje problemy ze skupianiem się na słuchaniu i ze słyszeniem nowych, nieznanych słów oraz trudności w rozumieniu wyrazów o podobnym brzemieniu.

2.      Stopień uszkodzenia słuchu (nie jest to czynnik determinujący, lecz w znacznym stopniu rzutuje on na rozwój mowy, wyznacza, bowiem możliwości percepcji dźwięków mowy „na starcie” oraz decyduje o losach dziecka, tj. o tym, do jakiej szkoły będzie uczęszczało – czy do masowej, czy dla niedosłyszących, czy dla dzieci głuchych).

3.      Moment, w którym została wykryta wada słuchu oraz czas rozpoczęcia efektywnej rehabilitacji słuchu i usprawniania mowy.

4.      Intensywność i systematyczność usprawniania. Im częściej i chętniej dziecko będzie uczestniczyło w zajęciach ze specjalistami, tym większe ma szanse na prawidłowy rozwój mowy. Niezbędna jest również współpraca środowiska rodzinnego ze specjalistami.

5.      Współwystępowanie innych wad. Dzieci z wadą słuchu, podobnie jak ich rówieśnicy mogą, ale nie muszą, mieć dodatkowe uszkodzenia. Najczęściej są to wady wzroku. Jeśli dziecko niesłyszące, mimo prawidłowej rehabilitacji, nie osiąga postępów w nauce, należy sprawdzić, czy nie występują u niego trudności dyslektyczno-dysgraficzno-dysortograficzne. Przecież takie zaburzenia w sposób istotny utrudniają naukę mowy, czytania oraz pisania.

6.      Kultura środowiska wychowawczego. Środowisko wychowawcze dziecka z wadą słuchu jest bardzo ważnym partnerem w procesie usprawniania słuchu i wspomagania rozwoju mowy. Opiekunowie dziecka zawsze stanowią dla niego wzór do naśladowania, także w zakresie mowy. Rozwój języka zależy od kodu, jakim posługują się osoby z najbliższego otoczenia. To oni, w największym stopniu, kształtują język dziecka w zakresie słownictwa, gramatyki, składni. Rodzice dzieci z wadami słuchu mają utrudnioną sytuację, ponieważ początkowo starają się porozumiewać z dzieckiem najprostszym językiem, tak by ułatwić mu rozumienie. Niestety wielu rodziców z czasem popada w nawyk i nie wzbogaca słownictwa dziecka, nie rozwija struktur gramatycznych, ciągle mówiąc uproszczonym językiem. Ograniczają się do prostych poleceń, stwierdzeń, zakazów, nakazów.

Niesłyszący rodzice, niesłyszących dzieci, również mają niełatwe zadanie do wykonania. Ich język często nie jest tak poprawny, jakby tego chcieli. Czasem, posługują się w domu wyłącznie językiem migowym, nie przekazując dziecku fonicznych znaków języka, nie ucząc go struktur gramatycznych, charakterystycznych dla danego języka. Niesłyszący rodzice potrzebują większego wsparcia w zakresie wspomagania rozwoju mowy ich dziecka.

Jednak niesłyszącym rodzicom znacznie łatwiej pogodzić się z faktem posiadania niesłyszącego potomka, w przeciwieństwie do rodziców słyszących. Przeżywanie żałoby po „stracie” słyszącego dziecka u osób, które zostały rodzicami dziecka z wadą słuchu, jest zupełnie naturalne. Potrzebują czasu na pogodzenie się z nową sytuacją oraz na nauczenie się akceptowania własnego dziecka takiego, jakim jest, z całym bagażem jego zalet i wad. Tylko w takich warunkach rozwój mowy może przebiegać w sposób optymalny.

7.      Wiedza nauczycieli uczących dziecko i ich umiejętności świadomego kształtowania języka na wszystkich przedmiotach nauczanych w szkole. Nauczyciel powinien wiedzieć, że rozwój mowy dziecka zależy od predyspozycji i zdolności indywidualnych. Dotyczy to również dziecka z wadą słuchu, którego rozwój mowy dodatkowo determinowany jest przez szereg innych czynników. Najważniejsze wymieniłam powyżej. Głębokość ubytku słuchu nie przekłada się bezpośrednio na stan komunikacji językowej, ponieważ proces jej nabywania jest niezwykle złożony, trudny do zaplanowania i przewidywania.

Uczniowie z wadą słuchu mogą mieć wiele trudności w uczeniu się wynikających wprost z ubytku słuchu. Problemem dotyczącym, niewątpliwie, wszystkich uczniów z uszkodzonym słuchem jest trudność w skupianiu uwagi na słuchaniu. Dlatego, słuchanie dłuższych wypowiedzi jest dla niesłyszących męczące, a co za tym idzie często umyka im szereg istotnych informacji, czego konsekwencją jest niezrozumienie kluczowych słów, wydających się dla słyszących oczywistymi.

Kłopot stwarzają również słowa o podobnym brzmieniu, ponieważ konsekwencją ubytku słuchu jest problem ze słuchowym rozróżnianiem dźwięków, zwłaszcza jeśli są one do siebie bardzo podobne, np. mieszka, miesiąc, miasto.

Uczniowie z wadą słuchu, z całych sił, starają się zrozumieć kierowane do nich informacje oraz polecenia, jednak nie zawsze uda im się usłyszeć dokładnie całą treść wypowiedzi. Orientując się sytuacji, w jakiej zostaje podana informacja, lub korzystając z doświadczenia tworzą sobie wyobrażenie danej wypowiedzi. Często są przekonani, że dobrze zrozumieli, ale równie często to przekonanie jest błędne. Dlatego świadomy nauczyciel powinien upewniać się, czy wydane polecenie zostało zrozumiane? Czy treść zadania domowego jest jasna? Na pewno nie wolno tego sprawdzać przez skierowanie zapytania do ucznia – rozumiesz? Odpowiedź będzie twierdząca, ale efekt wykonanego polecenia, prawdopodobnie, nie będzie zadawalający! Uczniom z wadą słuchu nie należy zadawać pytań, na które można odpowiedzieć po prostu tak lub nie!

Minimum logopedyczne dla nauczycieli uczących dziecko z wadą słuchu.

(wskazówki opracowane przez National Acoustik Laboratories z Sydney w Australii, wg tłumaczenia M. Góralówny).

Część I „ O dziecku”.

1.      Dziecko z wadą słuchu ma różne stopnie utraty słyszenia. O tym mówi wynik badania słuchu nazywany audiogramem. Od stopnia ubytku słuchu zależy poziom rozwoju mowy, rodzaj aparatu słuchowego, jaki nosi. Dziecko, co najmniej jeden raz w roku powinno mieć badany słuch. Po chorobach może się pogarszać.

2.      Aparat słuchowy pomaga w słyszeniu, ale nie przywraca słuchu. Jest urządzeniem elektronicznym wysokiej jakości jednak może się psuć, niekiedy może męczyć dziecko. Szczególnie po wielogodzinnym pobycie w szkole kiedy oprócz dźwięków mowy wzmacnia wszystkie dźwięki z klasy i z otoczenia.

3.      Mowa, jaką opanowało dziecko ciągle się rozwija. Jest to długotrwały proces. Wypowiadanie się nie idzie w parze ze zrozumieniem. Mówimy wtedy, że poziom mowy biernej jest wyższy, niż mowy czynnej. W klasie I uczeń powinien mówić zdaniem prostym. Natomiast powinien rozumieć każda wypowiedź nauczyciela.

4.      Mowa dziecka rozwija się ale bez naturalnej stymulacji słuchowej, ona rozwija się dzięki czytaniu, wchodzeniu w nowe role społeczne, ciągłej gotowości do mówienia – to zasługa przebywania wśród słyszących rówieśników. Dziecko cały czas uczy się mowy.

5.      Brak pełnej kontroli słuchowej ogranicza wyrazistość artykulacyjną szczególnie w zakresie głosek: s ,z ,c, dz, sz ,ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź, ch ,[h], k.

6.      Drobne cząsteczki fonetyczne szczególnie końcówki i przyimki są niezauważalne w wymowie, co ma konsekwencje w opuszczaniu ich w piśmie.

7.      Orientacja w przestrzeni, szczególnie tej opisywanej przy pomocy przyimków bywa niezrozumiała. Wymaga tłumaczenia.

8.      Spore trudności sprawia odmiana przez przypadki. Zapamiętanie nowych, rzadko używanych słów jest sporym kłopotem.

9.      Języka obcego powinno się uczyć dziecko z wadą słuchu w momencie opanowania systemu języka polskiego.

10.  O wiele więcej musi się uczyć od zdrowych rówieśników, dlatego ma prawo być zmęczone. Jeśli jednak wykazuje zainteresowania koniecznie należy je rozbudzać, rozwijać. Z czasem mogą stać się jego pasją, sposobem na życie.

Część II „ O nauczycielu”.

1.      Sposób mówienia nauczyciela jest przyswajalny przez dziecko z wadą słuchu dopiero po pewnym czasie.

2.      Omawiany temat zapisuje na tablicy. Nauczyciel stara się mówić wyraźnie, swobodnie, używa stwierdzeń jasnych, konkretnych.

3.      W czasie mówienia nie gestykuluje, ponieważ rozprasza skupione na swojej twarzy dziecko.

4.      Kiedy mówi, nie chodzi po klasie i nie pisze na tablicy. Dziecko go nie słyszy.

5.      Dłuższy wywód słowny powinien być wzbogacony o ilustracje, zdjęcia, przedmioty. Zdania wydrukowane na planszy.

6.      Dyskusja w klasie powinna być nagrana na dyktafon. Uczeń z wadą słuchu nie jest w stanie w niej uczestniczyć, a powinna być mu znana. Dlatego rodzic czy nauczyciel na lekcjach indywidualnych może ja opowiedzieć.

7.      Konieczne jest sprawdzenie czytanego tekstu, przez zdawanie pytań do każdej części, zdania.

8.      Przy poleceniach zawierających przyimki należy upewnić się, czy uczeń je właściwie zrozumiał.

9.      Uczeń z wadą słuchu stara się dorównać słyszącym rówieśnikom, dlatego zdarza się, że dziecko nie zadaje pytań, nie zgłasza swoich wątpliwości. Nauczyciel powinien dyskretnie się upewniać czy uczeń rozumie o co chodzi.

10.  Nowa partia materiału, zawierająca nowe słowa powinna być z uczniem przerobiona wcześniej, zanim będzie omawiana na lekcji.

11.  Wszelkie dygresje, żarty sytuacyjne, utrudniają rozumienie treści podawanych. Uczeń z wadą słuchu nie potrafi szybko przechodzić z tematu na temat.

12.  Związki wyrazowe, przysłowia wyjaśniać najlepiej na przykładach, lub poprzez zastosowanie. Pomocne są zajęcia typu” scenki rodzajowe”, rysunki lub filmy.

13.  Dzieci z wda słuchu piszą klasówki, sprawdziany i testy, ale forma tej pracy musi być dobrze im znana. Dyktanda należy odpowiednio przygotować, np. przez podanie liczby słów, które mogą w nim wystąpić.

14.  Świetnie pracują na materiale obrazkowo – słownym. Od wczesnych lat uczyły się języka w oparciu o własne przeżycia, które dokumentowały rysunkami.

15.  Opowiadania pisane powinny być według planu. Plan porządkuje myślenie dziecka w zakresie stosowanego słownictwa. Dziecko ma wyraźnie określony obszar, nie boi się, że napisze” nie na temat”.

16.  Dysleksja też się zdarza u dzieci z wada słuchu.

17.  Ocenianie powinno być zgodne ze stanem wiedzy i umiejętności ucznia. Dzieci zdrowe są o wiele bardziej wyrozumiałe niż nam się zdaje, a dzieci z wadą słuchu nie chcą żeby nad nimi się litować.

Zalecenia dla nauczycieli:

1.      Należy akceptować ucznia z wadą słuchu, gdyż postawa nauczyciela jest ważna w osiąganiu przez dziecko sukcesów.

2.      Istotna jest obserwacja ucznia, by poznać jego mocne i słabe strony, pamiętając przy tym, że problemy ucznia nie zawsze muszą być związane Az ubytkiem słuchu.

3.      Ucznia z wadą słuchu powinny obowiązywać te same reguły, co jego kolegów w klasie.

4.      Uczniom słyszącym należy wytłumaczyć istotę uszkodzenia słuchu i problemów z nim związanych, ponieważ przyczyni się to do polepszenia kontaktów interpersonalnych w klasie.

5.      Należy starać się utrzymać niski poziom hałasu w klasie i wyjaśnić uczniom słyszącym, dlaczego to jest ważne.

6.      Dziecko niesłyszące powinno siedzieć w takim miejscu w klasie , aby mogło dobrze widzieć i słyszeć nauczyciela, a także by łatwo mogło się obrócić, gdy zechce słuchać kolegów(najlepsze miejsce to 2 lub 3 ławka, od okna, przy czym ucho dziecka lepiej słyszące powinno być skierowane w stron e klasy).

7.      Ważne jest przyzwolenie na przemieszczanie się ucznia z wadą słuchu, kiedy w klasie dzieją się jakieś istotne rzeczy.

8.      W momencie wydawania polecenia należy być zwróconym do ucznia twarzą, nie chodzić po klasie w trakcie mówienia., nie mówić będąc zwróconym do tablicy.

9.      Należy także patrzeć na ucznia , kiedy on mówi, ponieważ może to pomóc w zrozumieniu jego wypowiedzi.

10.  Zaleca się mówić do ucznia normalnie(w sposób naturalny w normalnym tempie i z intonacją), należy unikać pojedynczych słów natomiast stosować krótkie zdania lub frazy.

11.  Źródło światła powinno znajdować się z tyłu za uczniem. Twarz nauczyciela powinna być oświetlona.

12.  Przy omawianiu nowego tematu należy napisać na tablicy słowa kluczowe i jak najczęściej używać pomocy wizualnych, tablic, materiałów poglądowych.

13.  Uczeń powinien mieć czas na odpowiedź. Konieczne jest powtórzenie polecenia lub postawienie pytania w innej formie, jeżeli uczeń nie zrozumiał pytania czy polecenia.

14.  Nauczyciel musi mieć świadomość, że uczeń z wadą słuchu ma problem z robieniem notatek, literowaniem, dyktandami.

15.  Należy zachęcać ucznia, aby dawał znać, gdy czegoś nie usłyszał lub nie zrozumiał.

16.  Aparat słuchowy/implant ślimakowy nie czyni z ucznia osoby normalnie słyszącej; uczeń może słyszeć raz lepiej, raz gorzej.

17.  Należy wykorzystać każda sposobność do indywidualnej pracy z uczniem.

18.  Pożądany jest bliski kontakt nauczyciela ze specjalistą, który prowadzi z uczniem indywidualne zajęcia w poradni oraz szczególnie bliski kontakt z rodzicami dziecka z wadą słuchu.

19.  Uszkodzenie słuchu nie jest związane z inteligencja. Pod tym względem istnieje- podobnie jak w każdej innej grupie – zróżnicowanie; SA więc dzieci z wadą słuchu mniej i bardziej inteligentne.

20.  Należy zwracać uwagę na jakość relacji ucznia z kolegami, by móc obiektywnie ocenić, czy są one związane z wadą słuchu czy też z innymi czynnikami.

Bibliografia:

Gałkowski T., Zaburzenia słuchu, w: Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, red. T. Gałkowski, Z., Tarkowski, T. Zaleski, Lublin 1994.

Góralówna M., Czynniki decydujące o rozwoju językowym dziecka z uszkodzonym słuchem, w   Głuchota a język, red. S. Grabias, Lublin 1994.

Krakowiak K., Panasiuk M.,  Umiejętności komunikacyjne dziecka z uszkodzonym słuchem, Lublin 1992.

Kurkowski Z. M., Mowa dzieci sześcioletnich z uszkodzonym narządem słuchu, Lublin 1996.

                                                                                    Opracowała : Bożena Chrzanowska – Stróż

neurologopeda

<<<